រឿងទុំទាវ

-ប្រភេទ៖ អក្សរសិល្ប៍ទំនើប, ប្រលោមលោកបែបមនោសញ្ជេតនា។

-ចលនា៖ ខេមរនិយម

-ឥទ្ធិពល៖​ ព្រះពុទ្ធសាសនា

-សង្គមបរិយាកាស៖ ក្នុងសម័យលង្វែក

-កាលកំណត់តែង៖ ១៩១៥ ( ក្នុងរជ្ជកាលស្តេចស៊ីសុវត្ថិ)

-អ្នកនិពន្ធ៖ ភិក្ខុសោម

-រឿងសង្ខេប៖

ទុំជាកូនប្រុសស្រ្តីមេម៉ាយម្នាក់នៅស្រុកបាភ្នំ ខេត្តព្រៃវែង បានបួសរៀនជាមួយមិត្តភក្តិម្នាក់ឈ្មោះពេជ្រ នៅក្នុងវត្តវិហារធំ។ ទាំងពីរនាក់មានចំណេះដឹងខាងមន្តអាគម ស្មូត ផ្លុំបី និងធ្វើតោកលក់។ ដោយឡែកទុំមានរូបរាងស្អាត និងមានសំឡេងពីរោះ។ ថ្ងៃមួយនេនទាំងពីរបានសុំលោកគ្រូចៅអធិការយកតោកទៅលក់។ ទុំ និង ពេជ្រលក់រហូតដល់ស្រុកត្បូងឃ្មុំ។ ទុំបានស្មូតយ៉ាងពិរោះធ្វើឲ្យអ្នកស្រុកត្បូងឃ្មុំផ្អើលឈូឆរមកស្តាប់។ នាងនោជាភិលៀងរបស់នាងទាវ ឃើញទុំស្អាត សំឡេងពិរោះក៏គូចចិត្តស្នេហាតែដោយឋានៈតូចទាបនាងក៏ត្រឡប់ទៅផ្ទះប្រាប់នាងទាវ។ ទាវដឹងដំណឹងនេះក៏អង្វរម្តាយឲ្យទៅនិមន្តនេនទុំមកស្មូត្រនៅផ្ទះរបស់ខ្លួន។ ទុំស្មូត្រយ៉ាងពិរោះទាវក៏ចាប់ចិត្តស្រឡាញ់ ក៏រៀបចំផាហ៊ុម ដន្លាប់ បារី​ ស្លា ម្លូ ឲ្យនាងនោយកទៅប្រគេនទុំ​ ហើយប្រាថ្នាផ្សងឲ្យបានជួបទុំ។ ឯទុំវិញ ក៏ចាប់ចិត្តស្រលាញ់ទាវដែរ។ មកដល់វត្តវិញ ទុំរិះរកឧបាយកលសុំលោកគ្រូសឹក លោកគ្រូពុំព្រមព្រោះការទស្សទាយឃើញថាជើងលេខមិនល្អពានលើស្លាប់។ ដោយគ្រូមិនឲ្យសឹក ទុំក៏ទៅរកម្តាយអោយជួយអង្វរក៏លោកគ្រូតែពុំបានសំរេច​​។ ទុំដាច់ចិត្តលួចសឹកម្នាក់ឯង ហើយក៏ប្រញាប់ប្រញាល់បបួលពេជ្រវិលទៅត្បួងឃ្មុំវិញ។ ជូនជាពេលនោះម្តាយទាវមិននៅ​ ទុំក៏ឡើងលើផ្ទះហើយលួចរួមរក្ស័ជាមួយទាវនាពេលនោះទៅ។

ក្រោយមកអរជូនជាចៅហ្វាយខេត្តត្បូវឃ្មុំបានចូលដណ្តឹងនាងទាវ ឲ្យមឺនងូនជាកូនប្រុសរបស់ខ្លួន។ ទន្ទឹមនឹងនោះទុំ និងពេជ្រត្រូវស្តេចរាមាដែលសោយរាជ្យនៅក្នុង ក្រុងលង្វែកនាំយកទៅក្នុងវាំងព្រោះទុំចេះស្មូត្រយ៉ាងពិរោះ។ ដោយព្រះបាទរាមាចង់បានស្រីស្អាតធ្វើជាស្នំ​​​ឯក ក៏ជ្រើសរើសរកស្រីស្អាតប៉ះចំនាងទាវដែលជាសង្សារទុំធ្វើឲ្យម្តាយសប្បាយចិត្តជាខ្លាំង។

លុះបានជូមមុខគ្នាក្នុងវាំង ចំពោះមុខស្តេចទុំច្រៀងរៀបរាប់សព្វគ្រប់ធ្វើអោយស្តេចរៀបការទុំនិងទាវជាប្តីប្រពន្ធក្នុងពេលនោះទៅ។

ការណ៍នេះធ្វើឲ្យម្តាយទាវខូចចិត្តយ៉ាងខ្លាំង ក៏ប្រញាប់ប្រញាល់មកស្រុកកំណើតវិញ ហើយរិះរកឧបាយកលក្លែងសំបុត្រប្រាប់ទៅនាងទាវថាខ្លួនមានជំងឺជាទម្ងន់។ បានដំណឹងនេះភ្លាម ទាវក៏មកមើលម្តាយដល់ផ្ទះ  ត្រូវម្តាយចាប់បង្ខំឲ្យរៀបការជាមួយម៊ុឹនងួន។ ទាវអស់សង្ឃឹមក៏សរសេរសំបុត្រឲ្យទុំបានដឹង។ ពេលនោះស្តេចក៏ប្រទានព្រះរាជសារដល់ទុំ និងពេជ្រដើម្បីឃាត់អរជូន។ មកដល់ផ្ទះទាវ ទុំវង្វែងស្មារតីអស់សង្ឃឹមផឹកស្រាស្រវឹង ប្រកៀកឪបនាងទាវចំពោះមុខភ្ញៀវធ្វើឲ្យម្តាយទាវខឹង ក៏ពន្យួសអរជូនអោយចាប់យកទុំទៅសម្លាប់នៅក្រោមដើមពោធិ៍ជើងខាល។ដឹងថាប្តីនាងត្រូវគេសម្លាប់ទាវនិងនោតាមរកទុំ។អ្នកទាំងពីរក៏សម្លាប់ខ្លួនតាមទុំ ទៅ។ ពេជ្រនាំដំណឹងអកុសល់នេះទៅទូលស្តេច​ ស្តេចក៏មកកាត់ក្តីដោយចាប់អរជូន ម៊ុឺនងួន និងម្តាយទាវកប់ទាំងរស់ ត្រឹមកហើយយករនាស់រាស់ពីលើក្បាល់ រីឯអ្នកស្រុកត្បូងឃ្មុំបញ្ជូលជាអ្នកងារទាំងអស់។

-ប្រធានរឿង៖ រឿងទុំទាវអ្នកនិពន្ធបានរំលឹកឡើងវិញពីប្រវត្តិស្នេហាមួយរបស់យុវជនខ្មែរ ក្រោមរបបសក្តិភូមិនាសម័យលង្វែក។ នេះគឺជាចំណងដៃស្នេហាដ៏សោកសៅរបស់តួអង្គ ពីររូប គឺ ទុំ និង​ ទាវ។​ តាមរយៈនេះអ្នកនិពន្ធក៏បានលាតត្រដាងឲ្យឃើញពីរបៀបគ្រប់គ្រង និងច្បាប់ទម្លាប់ដ៏តឹងតែងនាសម័យនោះ។ ដូចនេះហើយទើបយើងឃើញថាដំណើររឿងគឺវិលជុំវិញបញ្ហាសំខាន់មួយគឺ ការតស៊ូដែលមានលក្ខណៈជាបុគ្គលិកដើម្បីទាមទារសិទ្ធក្នុងការជ្រើសរើសគូស្រករ។

-មូលបញ្ហា៖ មូលបញ្ហារឿងទុំទាវ គឺស្ថិតនៅលើទំនាក់ទំនងដែលកើតឡើងដោយសារការប្រកាន់យកនៅទស្សនៈពីរផ្ទុយគ្នា គឺទាមទារសិទ្ធសេរីភាពក្នុងការជ្រើសរើសគូរស្រករ ឫ ស្នេហាចិត្ត និង ចិត្តហើយទស្សនៈដែលប្រកាន់ទស្សនៈនីមួយៗដណ្តើមយកឈ្នះរៀងៗខ្លួន។

ទស្សនៈចំពោះការស្លាប់របស់ទុំ

- ទុំស្លាប់បណ្តាលមកពីការមិនស្តាប់បណ្តាំគ្រូ

- ទុំស្លាប់បណ្តាលមកពីមិនបង្ហាញរាជសារ

- ទុំស្លាប់បណ្តាលមកពីម្តាយទាវជាអ្នកបើកដៃឲ្យគេសម្លាប់

- ទុំស្លាប់បណ្តាលមកពីនាងទាវមិនជួយដាស់តឿនទុំ

- ទុំស្លាប់បណ្តាលមកពីអរជូន និង ម៊ុឺនងួនជាអ្នកសម្លាប់

- ទុំស្លាប់បណ្តាលមកពីស្តេចរាមាបណ្តាលឲ្យទុំយករាជសារទៅខ្លួនឯង

- ទុំស្លាប់បណ្តាលមកពីស្នេហា

- ទុំស្លាប់បណ្តាលមកពីរបបសក្តិភូមិសម័យលង្វែកតែម្តង